Betekenis door belichaamde metaforen
Bart Eerden
Mensen gebruiken metaforen om betekenis te geven aan de wereld. In taal komen metaforen veel voor en zijn ze makkelijk aan te wijzen. In de frase ‘de deadline komt snel dichterbij’, bijvoorbeeld, begrijpen we het abstracte begrip ‘tijd’ via de metafoor ‘tijd is ruimte’. Maar er bestaan ook niet-talige metaforen. In dit veldonderzoek gingen studenten, onder leiding van Bart Eerden, aan de slag met metaforen die te vinden zijn buiten taal. De studenten bezochten en bestudeerden de tentoonstelling met keramieken van Ettore Sottsass in het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch.
Doel
Het doel van het onderzoek was om inzicht te krijgen in de associaties en denkstappen waarmee je betekenis toekent aan het betreffende kunstwerk. Na afloop van dit experiment vond een korte introductie plaats in de theorie van conceptuele metaforen en zijn de bevindingen van het experiment met de deelnemers besproken.
Vragen
Aan de basis van dit veldonderzoek stonden twee vragen:
1. In hoeverre is het denken in metaforen universeel of individueel?
2. Worden er voor de interpretatie van kunst nieuwe metaforen gecreëerd of zijn deze metaforen kopieën van talige metaforen?
Resultaat
Het resultaat van het veldonderzoek is een lijst met bestudeerde kunstwerken en de betekenis die de deelnemers aan deze kunstwerken hebben toegekend. Een eerste scan van de resultaten laat zien dat de meeste deelnemers weliswaar metaforen gebruiken om betekenis te geven aan de kunstwerken, maar dat deze metaforen bij hetzelfde kunstwerk individuele verschillen laten zien. Een kenmerk van talige metaforen (maar ook veel beeldmetaforen in bijvoorbeeld advertenties) is dat de metafoor zelf al expliciet wordt neergezet door de maker. De lezer/kijker hoeft de betreffende metafoor alleen maar verder in te vullen. Bij kunst is de metafoor vaak niet expliciet aanwezig. Het veldonderzoek laat zien dat de kunstbeschouwer in dat geval vaak toch zelf een metafoor probeert te reconstrueren. Met andere woorden, ook in deze niet-talige context denken we in metaforen. Het verschil is echter dat deze metaforen veel meer bepaald worden door de individuele ervaring en de culturele context.
Conclusie
Het veldonderzoek laat enerzijds zien dat metafoortheorie inzicht geeft in de manier waarop mensen betekenis geven aan kunst en design. Anderzijds levert het veldonderzoek naar niet-talige metaforen in kunst en design nieuwe inzichten op voor de metafoortheorie.
Veldonderzoeksleider Bart Eerden was tot aan dit Studium Generale lid van de kenniskring Mensgericht Creëren. Bart is docent aan de bacheloropleiding Communication & Multimedia Design bij AI&I in Den Bosch. De bijdrage van Bart aan dit Studium Generale bouwt voort op zijn onderzoek bij het lectoraat naar de lichamelijke basis van metaforen en de uitkomsten zullen worden vertaald naar het onderwijs.